Afyon Şirket Avukatı
Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleeğlenceli bir düzen değildir. Dostluk, maşer zarfında insanoğluın cidden nite davrandıklarını değil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak derunin vardır. Türe kıymeti zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene salmak, maşerî ömürın gerçekleşmesini temin etmek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin muhalifsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, kategorik dürüst kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer zarfında insanoğluın gidişat ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her bugün mümkündür. “İşte ahbaplık, âdemoğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir cümle, bir bütündür.” İnsan-âdemoğlu, âdemoğlu-doğa ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru derunin evrensel ilkelerle güvence altına allıkınmasıdır. Dostluk, âdemiyet seviyesi derunin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birokkalı görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, maşer sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak tamlayan fikirlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini temin etmek maksadıyla konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve kanunların bütünüdür. Elan yaygın bir tanılamamıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşerî yaşamma düzenidir. Dostluk Sözcük Mealı Dostluk kelimesi Arapça “gerçek” kökünden gelir ve gerçek kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “gerçek” kelimesinin çoğheybetli “ilenme’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na göre ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk anlamında da kullanılır. Yöntem Mealı Dostluk dönemden döneme değiştiği derunin hala doyurucu bir tanılamam bünyelamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanılamamı ise: “Muayyen bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi zarfında kök olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri iş alan kısmına Özel Dostluk, zevat ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun saksılıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik devlet tarafından güvenceye allıkınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Dostluk kuralları âdemoğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kıymet kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle model nitelikteki bilcümle durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk alanında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek derunin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları mâni olmak derunin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve vakıf cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kısım mantinota; mevhibe hukukunda mevhibe ve gizliceçılık cezaları kabil değiştirilmiş ahbaplık dallarında değiştirilmiş yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya politik fikirleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşerî bir yaşamma düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşerî ömürı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet zarfında bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Muhaliflanması) Hukukun tatbik amacını, maşerî gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer zarfında canlı insanoğluın, birbirleri ile yapmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun bünyesından meydana gelen ihtiyaçlarını muhaliflamaya çallıkışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni ömürın kök gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun katıksız bünyesına ve bundan ileri gelen gereksinimlerine yaraşır çıkmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de kapalıdır; ekonomik gereksinimlara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile belli bir kodifikasyon altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak hakikat kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca tanılamamıyla doğruluk, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) çıkmak üzere dü değiştirilmiş anlamda kullanılır. Türe esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet anlamında ferdî bir özelliği deyimler. özlük her bugün haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni serpmek yolunda geceli gündüzlü ve değişçilikmez bir çaba gösterir. İşte bu gidişat ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk konseptı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği temas biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık alanında hukuki kıymet olarak sözcük konusu olan doğruluk de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Topluluk derunindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini deruneren kurallar bilcümleü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve giymek durumunda bulunduğuna göre, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında doğruluk acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü doğruluk konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir kıymet niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini derunerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzumlu mevcut düzeni beklemek, gerekse onu değişçiliktirmeyi meşrulaştırmak derunin her bugün adalete saksıvurulur. Nesnel ve kanun üstü doğruluk hukukta muhalifmıza kurulu ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması gereken ahbaplık anlamında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, mevcut ahbaplık düzenlerinin namına yaraşır olup olmadığı açısından bir kıymet ve istimara ölçüsü evet. Yeniden bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve menfi muhaliflıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge zarfında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Alışılagelen olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşamma uyacak, hem de bu maşerî ömürın barış zarfında sürebilmesi derunin bir düzen görünümünü sağlamaya çallıkışacaktır.